احساس نياز است که فرد را به چند شغله بودن وادار مي کند که اين نيازها بيشتر اقتصادي و اجتماعي است. از اين رو وقتي فردي به عنوان يک نيروي سازماني مشغول به کار مي شود، عوامل خطر مرتبط با آن شغل براي او تعريف شده است.
اين روزها افراد زيادي به دليل ۲ يا چند شغله بودن بيشتر اوقات خود را خارج از خانه مي گذرانند.
به گزارش خبرآنلاين، مرکز آمار کشور تعداد افراد چند شغله را حدود ۸ ميليون نفر برآورد کرده است و وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعي هم ۵۰ درصد شاغلان جامعه را در رديف چند شغله ها قرار داده است.
در شرايط کنوني، موضوع چند شغله بودن در جامعه وجود دارد و گرايش افراد را به چند شغله بودن نمي توان انکار کرد، بايد به دنبال سر منشاء آن بود و اين که چند شغله بودن چه تاثيري بر سلامت جسمي و رواني افراد مي تواند داشته باشد.
خطرهاي چند شغلي بودن
محققان معتقدند کار کردن زياد و نوع مواجهه با مخاطرات شغلي مي تواند سلامت افراد را تهديد کند.
دکتر رسول ياراحمدي، معاون پژوهشي مرکز تحقيقات بهداشت کار ايران نيز هر شغلي را داراي مزايا و معايبي مي داند و به ما مي گويد: وقتي فردي در چند شغل فعاليت مي کند، قطعاً نيازهاي اقتصادي اولويت اوليه اوست و علاقه مندي و کسب جايگاه هاي اجتماعي در اولويت هاي بعدي قرار مي گيرد.
وي مي افزايد: احساس نياز است که فرد را به چند شغله بودن وادار مي کند که اين نيازها بيشتر اقتصادي و اجتماعي است. از اين رو وقتي فردي به عنوان يک نيروي سازماني مشغول به کار مي شود، عوامل خطر مرتبط با آن شغل براي او تعريف شده است.
اين عضو هيئت علمي دانشگاه علوم پزشکي ايران يادآور مي شود: بيشتر افرادي که چند شغله اند ديگر شغل ها را براساس شغل اول خود انتخاب مي کنند از اين رو باعث مي شود که عوامل خطر و ريسکي که اين شغل ها دارد در هم تجميع شود و جمع شدن اين عوامل يعني آسيب پذيري فرد و ريسک و شکنندگي در مقابل آن که خود خطر آفرين است.
اين پزشک متذکر مي شود: اضافه کاري براي سلامت افراد مخاطره آميز است در حالي که بسياري از افراد اضافه کاري و شغل دوم و سوم را براي رفاه بيشتر انتخاب مي کنند.
دکتر ياراحمدي مي گويد: تحقيقات نشان مي دهد اين کار مي تواند بر سلامت آن ها تاثير منفي بگذارد و رفاه نسبي را از آن ها بگيرد به عبارت ديگر، پول بيشتري که در قبال کار زياد به دست مي آيد مي تواند صرف درمان بيماري هاي ناشي از کار زياد شود.
به گفته اين استاد دانشگاه، کار بيش از حد به دلايلي نظير افزايش فشار خون، استرس، افسردگي ، پرخاشگري، بي تحرکي و تغذيه نامناسب سلامت قلب را به خطر مي اندازد.
دکتر ياراحمدي چند شغله بودن را تاثيرگذار در سلامت روان مي داند و مي گويد: عوامل ريسک رواني در افرادي که چند شغله هستند بيشتر از ساير افراد است از اين رو وقتي فردي دچار مشکلات روحي و رواني مي شود قطعاً اين مسئله تهديدي بر سلامت خانواده و اجتماع است و فرد انرژي منفي را که از شغلش دريافت مي کند به خانواده و خانواده هم آن را به اجتماع منتقل مي کند.
به گزارش سلامت نيوز نتيجه يک پژوهش نشان مي دهد که خطر افسردگي در ميان افرادي که بيش از ۱۱ ساعت در روز کار مي کنند ۲ برابر افزايش مي يابد. اين تحقيق که مدت ۶ سال روي ۲۱۲۳ نفر از کارمندان ميان سال انجام گرفت، نشان داد ابتلا به افسردگي حاد در بين افرادي که بيش از ۱۱ ساعت در روز کار مي کنند ۲ برابر بيشتر از افرادي است که مطابق استاندارد ۷ تا ۸ ساعت در روز کار مي کنند. بايد گفت تمام شرکت کنندگان هنگام شروع پژوهش از سلامت کامل رواني برخوردار بودند و پس از گذشت ۶ سال بيش از ۳ درصد از اين افراد به افسردگي باليني دچار شده بودند.
دلايل چند شغله شدن
چند شغلي از ويژگي هاي بارز کشورهاي جهان سوم است، در نتيجه به عنوان يک موضوع جامعه شناختي آن گونه که در کشورهاي جهان سوم مطرح است در کشورهاي پيشرفته مطرح نيست. دکتر شريفي يزدي ضمن بيان اين مطلب برخلاف برخي ديدگاه ها که اين موضوع را ناشي از مسائل اقتصادي مي دانند، چنين اعتقادي ندارد و مي گويد: انگيزه و عامل اصلي چند شغلي صرفاً مسائل اقتصادي نيست، اما در بسياري از موارد افراد براي افزايش کيفيت زندگي خود چند شغلي مي شوند.اما اين مسئله در مورد همه افرادي که گرايش به چند شغل و يا حداقل دو شغل دارند مصداق پيدا نمي کند زيرا تعدادي از آن ها براي تامين کسري زندگي ناچارند که در کنار شغل اصلي خود شغل ديگري را هم انتخاب کنند و در بين آن ها افرادي هستند که اگر زندگي شان تامين شود به همان شغل اول بسنده مي کنند و اولويت را به روابط درون خانوادگي مي دهند.
وي مي افزايد: افراد چند شغله بهداشت روان مطلوبي ندارند، هميشه احساس خستگي مي کنند و زودتر از کارافتاده و فرسوده مي شوند.
اما برخلاف اظهارنظر برخي کارشناسان که معتقدند يکي از دلايل اصلي گرايش به چند شغله بودن رسيدن به رفاه است، ولي ا... صالحي مشاور ارشد کانون عالي شوراهاي اسلامي کار و نماينده کارگران کشور دلايل ايجاد مشکلات معيشتي و همچنين شکاف بين درآمدها و هزينه هاي خانوار را باعث گرايش بخش قابل توجهي از مردم به مشاغل دوم و چندم مي داند و مي گويد: اغلب افراد به دليل تامين نشدن نيازهايشان با يک شغل به مشاغل ديگر گرايش پيدا مي کنند و در بسياري موارد برخي افراد از ناچاري شغل دوم و سوم را انتخاب مي کنند.
وي مي افزايد: هم اکنون برخي از افراد و مسئولان شاغل در بخش هاي دولتي دو تا چند شغل متفرقه دارند در حالي که براي اين مسئله دولت بخشنامه هايي را صادر کرده اما هنوز عملياتي نشده است. در واقع بايد گفت نمي توان با دستور و صادر کردن بخشنامه با اين گونه پديده ها برخورد کرد.
صالحي در گفت وگو با مهر مي گويد: هم اکنون بيشترين درصد دو شغله ها در بخش هاي دولتي و شبه دولتي مشغول به کارند، زيرا در بخش خصوصي به دليل اين که تقريباً وقت اصلي افراد در طول روز کاري پر مي شود، ديگر امکان اشتغال در حرفه هاي ديگر وجود ندارد.
اين نماينده کارگران کشور متذکر مي شود؛ در برخي مشاغل مديريتي و پست هاي بخش خصوصي به افراد جايگاه هاي صوري داده مي شود در حالي که براي فراهم کردن اشتغال، حذف چند شغله بودن افراد و امکان اشتغال کارجويان جديد بايد وضعيت حقوق و دستمزدها بهبود يابد.
اما معاون توسعه اشتغال و کارآفريني وزارت تعاون، کار و رفاه در گفت وگو با تسنيم افراد چند شغله را پرکار تلقي مي کند و مي گويد: برخي افراد بيش از ۴۹ ساعت در هفته کار مي کنند و ۵۰ درصد شاغلان جامعه کساني هستند که بيش از ۴۴ ساعت موظفي در هفته فعاليت دارند که به عنوان پرکار در جامعه محسوب مي شوند. وي مي افزايد: پديده چند شغله بودن در سال هاي اخير به دليل بالارفتن توقعات افراد و همچنين اوضاع نامناسب اشتغال افزايش يافته است.
اين مقام مسئول متذکر مي شود: به دست آوردن فرصت هاي شغلي در پست هاي مديريتي و فعاليت برخي افراد در هيئت مديره هاي مختلف نمود بيشتري دارد از آن رو اساساً افرادي از بدنه واقعي بازار کار امکان وارد شدن در يک رقابت عادلانه براي تصدي آن شغل را هرگز نخواهند يافت در نتيجه بسياري از استعدادها و سرمايه هاي فکري کشور نيز هرگز فرصت شکوفا شدن را پيدا نمي کنند چرا که بيشتر افراد به دليل داشتن روابط مختلف تصدي اين شغل ها را به عهده گرفته اند.
کار استاندارد
معاون پژوهش مرکز تحقيقات بهداشت کار ايران با استناد به تعريف سازمان بين المللي کار، ساعت مجاز کار را چنين بيان مي کند: سازمان بين المللي کار ساعت مجاز کار را ۸ ساعت در روز يا ۴۰ ساعت در هفته تعريف کرده است در حالي که اين تعريف ساعت کاري مربوط به مشاغل معمولي و غير از مشاغل سخت و زيان آور است.
دکتر ياراحمدي يادآور مي شود: مشاغلي که سخت و زيان آور باشند نظير کار در ارتفاعات، تونل ها، اعماق زمين يا مشاغل پراسترس يا آن هايي که با امواج راديويي سروکار دارند بايد کمتر از ۸ ساعت در روز يعني ۶ ساعت کار کنند که اين ميزان ساعت کاري مورد تاييد وزارت بهداشت و کار است.
اين عضو هيئت علمي دانشگاه علوم پزشکي در مورد استاندارد کار چنين مي گويد: در دفترچه راهنماي استاندارد کار، حدود مجاز مواجهه با عوامل مخاطره زاي شغلي که در اصطلاح به آن OEL گفته مي شود و ساعات کار ذکر شده است، حتي در مورد مواجه شدن با عوامل زيان آور مقطعي مانند بخارات شيميايي و گازهاي سمي و حلال هاي شيميايي نيز استانداردهايي وجود دارد.
وي مي افزايد: براساس برآورد سازمان بين المللي کار افرادي که به دنبال چند شغل هستند بايد در مورد آن ها تحقيق و مطالعه شود در حالي که در کشور ما انتخاب شغل دوم و سوم اساساً مخفي است و اغلب افراد به دنبال اين هستند که شغل دوم و سوم خود را از کارفرماي اصلي خود مخفي کنند.
دکتر ياراحمدي متذکر مي شود: شغل دوم و سوم افراد اغلب در جايي ثبت نمي شودو معتقدند اگر هم ثبت کنند کار اصلي را از دست خواهند داد. متاسفانه در کشورهاي در حال توسعه چند شغله بودن يک عامل خطر پنهان است که مورد ارزيابي قرار نمي گيرد و زندگي فرد را ناآگاهانه به مخاطره مي اندازد.
دکتر شريفي يزدي عضو پژوهشگاه تعليم و تربيت نيز رعايت استاندارد کار را براي حفظ و تعالي خانواده مهم مي داند و به ما مي گويد: ۸ ساعت استاندارد متعارف بيرون از خانه براي کار است و حداکثر درهفته يک فرد بايد ۴۰ تا ۴۴ ساعت بيشتر کار نکند تا بتواند زمان بيشتري را با خانواده خود به ويژه فرزندان بگذراند و بيشتر استراحت داشته باشد تا به بهداشت فردي و روابط درون خانوادگي او آسيب وارد نشود.
از دکتر ياراحمدي سوال مي کنيم که اين موضوع چه تاثيري بر کيفيت کار دارد؟ اين استاد دانشگاه يادآور مي شود: يکي از مولفه هاي کيفيت کار، اثرگذاري و کارايي است که وقتي اين ۲ مولفه با هم تجميع مي شود نتيجه آن بهره وري در کار است.
وي مي افزايد: شايد فرد توان کار بالا داشته باشد و در واحد زمان کار را خوب انجام دهد اما کيفيت کار او را نمي توان تضمين کرد.
بنابراين کيفيت کار در علاقه و رضايت دروني فرد نهفته است.
دکتر شريفي يزدي جامعه شناس هم در مورد کيفيت کار توسط افراد چند شغله معتقد است: وقتي فردي خسته است و توان کار ندارد چگونه مي توان از او انتظار کار با کيفيت داشت؟ از اين رو اين پديده به شدت کيفيت کار را تحت تاثير قرار مي دهد و از بهره وري در توليد و خدمات مي کاهد.
کاهش روابط و عاطفه
وقتي فردي ساعات طولاني و يا چندين هفته را خارج از خانه مي گذراند چگونه مي تواند با خستگي مفرط و بي حوصلگي در جمع خانواده حضور يابد؟ به واقع چند شغله بودن چه تاثيري بر روابط خانوادگي دارد؟
يک مددکار اجتماعي در حوزه کار اقماري در خصوص آسيب هاي کار بدون استراحت بر روابط خانوادگي چنين مي گويد: بخشي از چند شغله ها افراد عادي جامعه هستند که براي گذران زندگي وامرار معاش ناچارند در يک روز کاري چند شغل متفاوت را دنبال کنند تا بتوانند متناسب با تورم جامعه، درآمد خود را افزايش دهند و براي گذران زندگي شرمنده خانواده خود نباشند.
وي مي افزايد: اما در بين چند شغله ها افرادي هستند که به کارهاي اقماري مشغول اند واين چند شغله هاي اقماري اغلب بر روي دکل هاي حفاري چه در خشکي و چه در دريا کار مي کنند.
اين مددکار اجتماعي متذکر مي شود: اغلب اين افراد بيش از ۲ تا ۳ هفته به دور از خانواده بر روي سکوها، دکل ها و مناطق عملياتي کار سخت و طاقت فرسايي را انجام مي دهند و در واقع آسيب هاي کار بدون استراحت متوجه اين افراد است.
ضميري مي افزايد: ماهيت کار به صورت اقماري به گونه اي است که خانواده افراد را به طور مستقيم تحت تاثير قرار مي دهد و در روابط اعضاي خانواده نيز تغييرات محسوسي ايجاد مي کند.
اين مددکار اجتماعي به تحقيقاتي که در اين باره انجام شده استناد مي کند و مي گويد: انتقال مشکلات و مسائل کار به خانه و برعکس، بر سلامت فردي و خانوادگي نيروهاي شاغل اقماري تاثير انکارناپذيري دارد.
ضميري يادآور مي شود: اگر فرد معضل اقماري بودن را به شکل غيبت طولاني مدت از خانه و دوري از خانواده تبديل کند، بي شک آسيب هايي به سلامت روحي و شکل روابط متعارف خود و خانواده اش وارد خواهد شد که جبران آن امکان ناپذير و غيرممکن خواهد بود.
دکتر شريفي يزدي جامعه شناس و پژوهشگر در اين حوزه نيز مي گويد: مطالعات نشان مي دهد که خانواده هايي که در آن پدر و مادر چند شغله اند از برخي محاسن برخوردارند اما معايب آن از محاسن آن بيشتر است.
وي ابتدا به محاسن آن اين چنين اشاره مي کند و مي گويد: اين خانواده ها به دليل منابع مالي بيشتر علاوه بر نيازهاي اوليه زندگي به نيازهاي ثانويه مي توانند پاسخ دهند نظير يادگيري موسيقي و زبان خارجي و همچنين مهارت هايي که والدين چند شغله دارند به طور غير مستقيم به فرزندان منتقل مي شود و آن ها از منابع تجربه اي بيشتري برخوردارند.
دکتر شريفي يادآور مي شود: اما وقتي معايب چندشغله بودن را بررسي مي کنيم مي بينيم که از محاسن آن بيشتر است و مهم ترين مشکل آن به لحاظ فردي است زيرا اين مسئله بحران هويت شغلي براي فرد ايجاد مي کند و در واقع فرد چند شغله نمي داند چکاره است و از طرفي به لحاظ وضعيت خانوادگي بر ميزان روابط و اصطکاک اعضاي خانواده به شدت تاثيرگذار است و اين روابط را کاهش مي دهد و به همان ميزان عاطفه را در بين اعضاي خانواده کم مي کند. از طرفي فرزندان مستقل تر بار مي آيند اما به همان نسبت گرايش به بزهکاري، انحراف و مشکلات اخلاقي در بين آن ها در مقايسه با فرزندان والدين يک شغله بيشتر است.
اين عضو پژوهشگاه تعليم و تربيت شکاف بين نسل ها را از ديگر معايب اين پديده مي داند و مي گويد: فاصله بين نسل اول و دوم در درون خانواده افزايش پيدا مي کند، زبان يکديگر را نمي فهمند و به نيازهاي عاطفي يکديگر پاسخ گو نيستند از طرفي صميميت و محبتي که در يک خانواده متعادل به وجود مي آيد باعث مي شود که چنين مسائلي نداشته باشند.
اين جامعه شناس متذکر مي شود: معمولاً افراد چند شغله در برخي موارد نيازهاي عاطفي خود را در بيرون خانه جست وجو مي کنند چرا که ساعات طولاني خارج از منزل هستند و فرصت مناسبي براي همکلامي و گفت وگو باهمسرشان ندارند.
در حالي که زنان شاغل سهم چنداني در مجموع تعداد شاغلان چند شغله اقتصاد ايران ندارند اما در مجموع تعداد زنان چند شغله نيز قابل توجه است. بر اساس آخرين آمار مرکز آمار کشورمان تعداد زناني که درهفته بيش از ۴۹ ساعت کار مي کنند، حدود ۵۰۰ هزار نفر است که سهم زنان چندشغله از کل زنان شاغل کشور ۱۴ درصد گزارش شده است.
دکتر شريفي يزدي، عضو پژوهشگاه تعليم و تربيت نيز اين روند را براي خانواده ايراني مناسب نمي داند و مي گويد: زن علاوه بر شغل بيرون از خانه مسئوليت مضاعف مادر و همسر بودن هم بر او تحميل مي شود از اين رو وقتي داراي چند شغل است اين مسئوليت تحت تاثير مشاغل بيرون از خانه اش قرار مي گيرد و اثر منفي بر روح و روان زن مي گذارد.
وي مي افزايد: زني که دچار پديده چند شغلي شده است مشکلات اقتصادي زياد او را وادار به چنين تصميمي کرده و قطعاً دغدغه اقتصادي خانواده را دارد از اين رو ناچار است به چند شغل بپردازد.
اين جامعه شناس متذکر مي شود: زنان چند شغله به لحاظ فيزيکي و فشاري که در بيرون از خانه بر اثر کار زياد بر آنها وارد مي شود، زودتر فرسوده مي شوند، ارتباط مطلوبي با افراد خانواده ندارند، دچار استرس، وسواس عملي، پرخاشگري و خشم و خستگي هستند و از طرفي اختلالات روحي و رواني در آنها زودتر پديدار مي شود.
دکتر رسول ياراحمدي معاون پژوهشي مرکز تحقيقات بهداشت کار ايران نيز در مورد زنان چند شغله چنين نظري دارد و مي گويد: همان طور که مرد به عنوان يک کارگر تعريف شده زن هم همين تعريف را دارد اما در بحث مشاغل سخت و زيان آور تعريفي براي کار زن و مرد نشده است.
وي معتقد است: آسيب پذيري و شکنندگي زنان بيشتر از مردان است از اين رو زماني که مي خواهند شغلي را به زنان اختصاص دهند بايد شرايط فيزيکي، روحي و رواني او را در نظر بگيرند و به اين امر واقف باشند که او بايد هم خانه را مديريت کند و هم در جامعه به وظايف شغلي خود عمل کند.
دکتر ياراحمدي متذکر مي شود: وقتي زن در محيط شغلي اش آسيب پذيري اش بيشتر باشد اين مسئله مي تواند در مديريت خانه و فعاليت اجتماعي اش اثرگذار باشد و وي را تحت تاثير قرار دهد.
بي ترديد، پديده چند شغلي به شکل زنجيره وار فرد، خانواده و جامعه را تحت تاثير خود قرار مي دهد، از اين رو افرادي که از لحاظ مالي در شرايط مطلوبي هستند بايد بدانند که خود وخانواده و جامعه شان را فداي زياده خواهي نکنند و آرامش و سلامت خود و خانواده شان را به پست و مقام و پول ترجيح ندهند.
نظرت چیه؟